ضرورت بازخوانی میراث ملاصدرا برای جامعه امروز/صدرالمتألهین عقل را مهمترین ملاک فهم دین می‌داند
تاریخ انتشار: ۱ خرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۸۰۲۰۷۵
دکتر پورحسن، با اشاره به نقش ملاصدرا در گستره فکری-فلسفی جهان اسلام و ضرورت بازخوانی میراث این اندیشمند گفت: صدرالمتألهین عقل را مهمترین ملاک فهم دین می‌داند.
به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: «صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی» مشهور به ملاصدرا و صدرالمتألهین، فیلسوف پرآوازه ایرانی قرن یازدهم هجری قمری است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
بر آن شدیم به مناسبت فرا رسیدن روز بزرگداشت این فیلسوف بزرگ ایرانی با دکتر «قاسم پورحسن» عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت‌وگویی اختصاصی داشته باشیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
به عنوان نخستین سوال نظرتان را در رابطه با نسبت عقل و دین در گستره اندیشه ملاصدرا، فیلسوف نامدار ایرانی عنوان کنید. آیا اساسا در دیدگاه او می‌توان جایگاه و رتبه برتری را نسبت به هرکدام از این دو در قیاس با دیگری قایل شد؟
در سنت فلسفه اسلامی نخستین بار فارابی است که به دلیلی کاملا انضمامی که در آن برهه در دنیای اسلام شکل گرفته بود، درباره مساله نسبت عقل و دین پاسخ گفته است. سال 320 در بغداد درون حکومت دینی خلافت، مناظره‌ای بر اساس این سوال شکل می‌گیرد که: عقل مهمتر است یا دین؟
در این بین جریانی که از عقل دفاع می‌کند شکست می‌خورد و در پی آن «ابونصر محمد بن محمد فارابی» رساله «الحروف» را تالیف می‌کند، او در باب دوم از فصل‌های نوزدهم و بیست‌وچهارم از این اثر گرانسنگ به این مساله پاسخ می‌دهد که عقل مهمتر است یا دین و این دو چه سازگاری با یکدیگر دارند و از سوی دیگر معاضدت بین این دو مولفه چگونه است.
اما در چنین شرایطی فیلسوفی چون ملاصدرا که بخشی از میراث عقلی و فلسفی اسلام است، این مباحث را مطالبه می‌کند. در واقع ملاصدرا اشراف تامی بر اندیشه‌های ابن‌سینا و فارابی دارد و در مکتب اصفهان، مباحث و مناظراتی که در جامعه علمی آن روزگار وجود داشت مطرح می‌کند.
در مجموعه کتب ملاصدرا مناقشه بین عقل و دین دیده می‌شود؛ بنابراین ملاصدرا که در دوره حیات‌اش نگرش دینی و حدیثی حاکم بوده و از سوی دیگر پیش از او جریان اخباری‌گری و حدیثی نیرومندی وجود داشته است، به مساله ترجیح عقل بر دین یا دین بر عقل به شکل جدی می‌پردازد، با این حال نمی‌توان به آسانی استدلال کرد که کدامیک در گستره فکری ملاصدرا نسبت به دیگری برتری دارد.
با این وصف نمی‌توان دفاع مستقیم و جدی از هرکدام از مولفه‌های عقل و دین را در آثار ملاصدرا یافت؟
او در واقع به روش خودش به مساله می‌پردازد و به همان نسبت که متکلمان را نقد می‌کند و دین‌داران را زیر ذره‌بین نگاه منتقدانه خود قرار می‌دهد، از عقل دفاع می‌کند. در نتیجه اینکه ملاصدرا می‌گوید: «و حقیقة الحکمة انما تنال من العلم اللدنی و ما لم یبلغ النفس هذه المرتبة لاتکون حکمة» (اما از آنجا که تنها کشف غیرقابل تردید، کشف نبوی است، سایر مکاشفات باید با میزانی ارزیابی بشوند که آن شرع است). البته این استدلال به معنای مخالفت با عقل نیست و ملاصدرا به همان میزان در باب روش فلسفی این مساله را بیان می‌کند که ما هیچ راهی جز عقل نداریم.
برای مثال ملاصدرا در رساله‌های« کسرُ أصنامِ الجاهلیة» و «سه اصل» دست به نقد دین‌داران، صوفیان و اهل حدیث می‌زند اما در مقابل و در قالب تفسیر و مجموعه رسائل «اکسیر‌العارفین فی معرفه طریق الحق و الیقین، الواردات القلبیه فی معرفه الربوبیه» او را به عنوان یک دیندار جدی می‌شناسیم. بنابراین به نظرم ملاصدرا تلاش می‌کند تا در دورانی که جامعه عقل‌گرا نیست و عمدتا به دین توجه دارد به مقام عقل اعتنا کند. حقیقت این است که اگر بخواهیم در مورد ملاصدرا شفاف صحبت کنیم، باید اینگونه داوری داشته باشیم که صدرالمتألهین، اصلِ دین را منبع می‌داند و عقل را کاشف تلقی می‌کند. او تفسیرِ دین یعنی احادیث و روایات را کاشف می‌داند، به بیان دیگر برای ملاصدرا اصل و اساس «وحی» است، البته برای همه فیلسوفان اسلامی نیز چنین بود. فارابی، ابن‌سینا، سهروردی و خواجه‌نصیر نیز وحی را منبع می‌دانستند و در روزگار معاصر علامه طباطبایی نیز چنین بود.
با این اوصاف، وقتی سراغ ملاصدرا می‌رویم اگر در مقام پرسش از او برآییم و بگوییم: دین، او پاسخ می‌دهد از دین منبع حرف میزنی یا دین کاشف؟ ملاصدرا بدون دین کاشف نمی تواند حکم تاسیس کند، لذا هر کدام از مولفه‌های عقل و دین در اندیشه او جایگاه خود را دارند. در نتیجه ما هیچ راهی جز عقل برای فهم دین نداریم، کاشف می تواند اشتباه کند یا درست بگوید، نقل نیز همین گونه است؛ پس با این وصف ملاصدرا قایل به تفکیک میان منبع و کاشف است. اگر از دیدگاه ملاصدرا عقل را کنار بگذاریم هیچ ملاک و ابزار نیرومندی برای عمل به دین نداریم. در نتیجه او در رساله «كسر أصنام الجاهلية» دست به نقد دین‌داران ظاهری می‌زند.
این سبک از اندیشه ملاصدرا برای جامعه امروز ما چه دستاوردهایی دارد و از چه نظر می‌تواند الگو باشد؟
واقعیت آن است که در طول دویست سال اخیر بزرگترین مشکل دنیای اسلام فقدان عقلانیت بود، اکنون نیز گویی در عین حال که از عقل واهمه داریم، می‌خواهیم آن را در آغوش بگیریم و این در حالی است که بزرگانی چون شهید مطهری نیز به این مساله تاکید دارند که بدون عقل، آگاهی دنیای اسلام ممکن نیست. این بدان معناست که امروز باید میراث عقلی‌مان را بازخوانی کرده و بنویسیم.
اساسا بدون خرد نمی‌توان اندیشه‌ای را سامان داد و یا وضعیت را به سمت و سوی تغییر کردن سوق داد. فارابی در باب دوم از فصل بیستم کتاب «الحروف» به بررسی این مساله می‌پردازد که چرا در جامعه دین‌داری نادرست شکل می‌گیرد و در ادامه پاسخ می‌دهد که علت این پدیده آن است که عقل کنار گذاشته شده است. در واقع ملاصدرا از کنار گذاشتن عقل هراس دارد و به این مساله اشاره می کند که اگر عقل کنار گذاشته شود جامعه میمیرد.
امروز نیز چنین است، بررسی کنیم که اکنون در جهان اسلام تا چه اندازه جریان‌های رادیکالِ در ظاهر دیندار وجود دارد که در حقیقت اصل بر مبنای دین نیست. کنار گذاشتن عقل، انحطاط در جهان اسلام را در پی دارد. بنابراین باید با بازخوانی میراث عقلی ملاصدرا، فارابی و ابن‌سینا به عقل بازگردیم و پاسخ پرسش‌ها را بر مبنای عقل ارایه کنیم. موضوع این است که میراث فکری فلسفی ما واجد عقل است اما امروز ما آنچنان که باید به آن عمل نمی کنیم.
در پایان به این مساله اشاره می کنم که در این مجال تنها پرتوی از نسبت بین دین و عقل را در اندیشه ملاصدرا بیان کردم و علاقه‌مندان می‌توانند شرح ماجرا و دیدگاه این فیلسوف در رابطه با مسایل یاد شده را در فصول نوزدهم و بیست وچهارم کتاب‌ام با عنوان «فارابی و ال حروف» مطالعه کنند. در مقدمه این کتاب به این مساله اشاره کرده‌ام که میراث ملاصدرا چه دردی از جامعه امروز ما درمان می‌کند.
پایان پیام/248منبع: شبستان
کلیدواژه: عقل و دین
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۸۰۲۰۷۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ضرورت تقویت زیرساخت های سلامت در کشور
به گزارش خبرگزاری مهر، محمدرضا سهرابی معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، سلامت را یکی از اصول بنیادین در قانون اساسی جمهوری اسلامی عنوان کرد و افزود: خوشبختانه برقراری دسترسی عادلانه سلامت به عنوان یکی از حقوق اساسی مردم همواره مورد توجه بوده و موفقیت‌های بزرگی نیز در این زمینه به دست آمده است.
وی، استقرار نظام شبکه بهداشتی در شهرها و روستاها را به عنوان یکی از دستاوردهای حوزه سلامت برشمرد که مورد تحسین و توجه جهانیان است.
به گفته سهرابی، به رغم تمام تلاش‌های صورت گرفته به دلیل وجود بیماری‌های متنوع و بلایای طبیعی و عوامل محیطی تهدید کننده سلامت مانند آلودگی هوا متأسفانه حق سلامت به صورت کامل نمی‌تواند محقق شود و مشکلات و چالش‌هایی زیادی در حوزه سلامت وجود دارد که برای رفع آنها باید برنامه‌ریزی مؤثر انجام شود.
وی خاطرنشان کرد: در تمام جهان، چالش‌های سلامت مطرح است به نحوی که در حال حاضر نیمی از مردم دنیا به خدمات ضروری با کیفیت دسترسی مناسبی ندارند.
سهرابی با اشاره به محوریت انسان سالم برای توسعه پایدار؛ زندگی سالم را پایه و اساسی برای زندگی مولد و ایجاد یک جامعه شاد عنوان کرد.
وی تاکید کرد: برای تأمین سلامت در همه ابعاد باید زیرساخت‌های سلامت تقویت شود و مردم از نظر مکانی، زمانی و اقتصادی دسترسی مناسبی به خدمات سلامت داشته باشند.
سهرابی، تقویت بیمه‌ها و ارائه خدمات پیشگیری را راهکار اساسی برای تأمین سلامت عنوان کرد و افزود: خدمات پیشگیرانه مانع از تحمیل هزینه‌های مادی و معنوی سنگین ناشی از درمان بیماری‌ها به خانواده و جامعه می‌شود. بنابراین توسعه خدمات بیمه و خدمات پیشگیری می‌تواند راهکاری برای تأمین حق سلامت مردم باشد.
وی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت را از جمله عوامل مهمی دانست که سلامت را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تبعیض، فقر، آلودگی‌های زیست محیطی را از عوامل بسیار مهم تأثیرگذار بر سلامت مردم در تمام دنیا برشمرد.
به گفته وی، با انجام مداخلاتی می‌توان بسیاری از شاخص‌های سلامت را تحت تأثیر قرار داد اما برای انجام مداخلات مؤثر نیاز به حمایت همه جانبه و همکاری‌های بین بخشی است.
سهرابی با اشاره به نقش مهم مشارکت مردم در تأمین سلامت و حمایت‌طلبی تاکید کرد: آحاد جامعه باید با نمایندگان خود در حوزه قانونگذاری و اجرایی در تماس باشند تا منجر به وضع و اجرای قوانینی شود که موجب ارتقای سلامت می‌شود.
به گفته معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با ترویج فرهنگ سلامت و استفاده از ابزارهای پیشگیری که حوزه سلامت در اختیار مردم قرار می‌دهد باید همه افراد را برای پیروی از الگوی زندگی سالم توانمند ساخت.
وی به افراد توصیه کرد که ضمن ارتقای سطح سواد سلامت خود حتماً اطلاعات مورد نیاز را از منابع معتبر تهیه کنند.
سهرابی، ابراز امیدواری کرد با همکاری بخش‌های مختلف اجرایی و قانونگذاری و مشارکت هرچه بیشتر مردم با حوزه سلامت، شاهد تحقق شعار امسال هفته سلامت با عنوان «سلامت خانواده با مردمی سازی سلامت» باشیم.
کد خبر 6094021
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند